تحلیل نظام مدیریت دانش در سازمان جهاد کشاورزی استان خوزستان با استفاده از روش SWOT
در دنیای معاصر که دانش به‌عنوان یک سرمایه نامحسوس به سرعت در حال تبدیل به یک منبع حیاتی برای بقاء و پیشرفت سازمانها است، بررسی وضعیت مدیریت دانش آنها بسیار با اهمیت است. بر همین اساس، پژوهشی پیمایشی با هدف تحلیل نظام مدیریت دانش در سازمان جهاد کشاورزی استان خوزستان بر اساس روش SWOT انجام گرفت. جامعه آماری پژوهش، کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی استان خوزستان (N=103) بودند که نمونه‌ای به حجم 80 نفر به روش تصادفی ساده از آنها انتخاب شد. ابزار جمع‌آوری داده ها، پرسشنامه بود که روایی صوری آن به کمک صاحبنظران تأیید شد. برای تأیید پایایی پرسشنامه نیز آلفای کرونباخ برای نقاط قوت (0/96)، نقاط ضعف (0/96)، فرصتها (0/77) و تهدیدها (0/91) محاسبه شد. نتایج به‌دست آمده از تحلیل SWOT نشان دهنده غلبه ضعف های مرتبط با نظام مدیریت دانش بر قوتها در سازمان جهاد کشاورزی، همچنین غلبه تهدیدهای مؤثر بر نظام مدیریت دانش سازمان بر فرصت ها بود. به‌علاوه، پس از تشکیل ماتریس SWOT و تدوین استراتژیهای تهاجمی، محافظهکارانه، متنوع سازی و تدافعی، نتایج ماتریس IEM، حاکی از آن بود که استراتژیهای تدافعی نسبت به سایرین در اولویت قرار دارند. در مرحله آخر نیز با تشکیل ماتریس QSPM، استراتژیهای تدافعی، اولویتبندی و راهکارهای عملیاتی مناسب ارائه شد.
کلیدواژه‌ها
20.1001.1.20081758.1396.13.1.15.3
عنوان مقاله [English]
Analyzing Knowledge Management System of Khuzestan Province Organization of Agriculture Jihad Using SWOT Method
نویسندگان [English]
- S. Ahmad Mohammadinia 1
- Masomeh Forouzani 2
- Saeed Mohammadzadeh 3
- Masoud Baradaran 4
1 Former M.Sc. Student, Department of Agricultural Extension and Education, Ramin Agriculture and Natural Resources University of Khuzestan
2 Assistant Professo, Department of Agricultural Extension and Education, Ramin Agriculture and Natural Resources University of Khuzestan
3 Assistant Professor, Department of Agricultural Extension and Education, Ramin Agriculture and Natural Resources University of Khuzestan
4 Associated Professor, Department of Agricultural Extension and Education, Ramin Agriculture and Natural Resources University of Khuzestan
Nowadays, examination of the status of knowledge management is very important, because of knowledge as an intangible asset has rapidly changed to a vital resource for survival and progress of organizations. Accordingly, a survey study to analyze the knowledge management system of Khuzestan’s Organization of Agriculture Jihad, based on SWOT method was conducted. The statistical population consisted of the whole agricultural specialists working at Khuzestan’s Organization of Agriculture Jihad (N=103) during the study period. Then, using simple random sampling method a sample of 80 persons was selected. The instrument was a questionnaire which its face validity was approved by a panel of experts. To examine its reliability, a pilot study was carried out and Cronbach's alpha was calculated (coefficients of 0.77 to 0.96). The findings of SWOT analysis indicated the dominance of weaknesses on strengths as well as threats on opportunities. In addition, by making the SWOT matrix, invasive, conservative, diversifying and defensive strategies were developed. The interception of the axes in the internal and external matrix (IE) suggested that the defensive strategies are of great priority than the others. At the last stage, using quantitative strategic planning matrix (QSPM), defensive strategies were prioritized. And finally, regarding to more paying attention to defensive strategies, appropriate operational solutions were developed.
کلیدواژه‌ها [English]
- Knowledge Management
- SWOT
- QUANTITATIVE STRATEGIC PLANNING MATRIX
مراجع
الوانی، س. م.، ناطق، ت.، و فراحی، م. م. (1386). نقش سرمایه اجتماعی در توسعه مدیریت دانش سازمانی. فصلنامه علوم مدیریت ایران، سال دوم، شماره 5، صص35-70.
الیاس‌پوریان، م. ک.، پورسعید، ع.، و اشراقی سامانی، ر. (1393). بررسی تأثیر آموزش‌های تخصصی با تأکید بر توانمندی شغلی منابع انسانی (مورد مطالعه در سطح سازمان جهاد کشاورزی استان ایلام). مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، جلد 10، شماره 1، صص. 50-37.
امیدی، ن. (1391). راهبردسنجی توسعه صنعت گردشگری در استان ایلام (با استفاده از مدلSWOT و تشکیل ماتریس اندازهگیری کمی راهبردیQSPM). فصلنامه برنامهریزی منطقهای، سال دوم، شماره 5، صص 102-93.
امینی، م. ت.، و سماواتیان، ا. (1389). تدوین استراتژی با روش ماتریس SWOT: مطالعه موردی شرکت فراپیوند. فصلنامه فرایند مدیریت و توسعه، شماره 74، صص 61-80.
امینی، م.ت.، و خباز باویل، ص. (1388). تدوین استراتژی به روش چارچوب جامع تدوین استراتژی مطالعه موردی: شرکت سهند خودرو تبریز. نشریه مدیریت بازرگانی، دوره 1، شماره 2، صص 32-17.
بشردوست، ا.، شجاعی، م. ر.، و منصوری، م. (1390). برنامهریزی کمی راهبردی و ارائه راهکارهای بهبود جایگاه علامت تجاری با استفاده از ماتریس QSPM. فصلنامه توسعه تکنولوژی صنعتی، شماره 17، صص 92-81.
رحیمی، د.، و رنجبر دستنایی، م. (1391). تحلیلی بر شناخت توانمدیهای و برنامهریزی راهبردی توسعه گردشگری در سد کارون 4 با استفاده از مدل SWOT. فصلنامه برنامهریزی منطقهای، سال دوم، شماره 7، صص 108-93.
رکنالدین افتخاری، ع.، و مهدوی، د. (1385). راهکارهای توسعه گردشگری روستایی (نمونه موردی دهستان لواسان کوچک) با استفاده از مدلSWOT. مجله مدرس، شماره 45، صص 30-1.
زعفریان، ر.، اسماعیل‌زاده، م.، و شاهی، ن. (1387). ارائه الگوی پیادهسازی مدیریت دانش در کسب و کارهای کوچک و متوسط (مطالعه موردی: شرکت نفت ایران زمین). فصلنامه توسعه کارآفرینی، سال اول شماره 2، صص 102-75.
سرایی، م.، ح.، و شمشیری، م. (1392). بررسی وضعیت گردشگری در شهر شیراز در راستای توسعه پایداری با استفاده از تکنیک SWOT. مجله جغرافیا و برنامهریزی محیطی، سال 24، شماره 1، صص 88-69.
شاکری، ف.، میر غفوری، س. ح.، و شاکری، م. (1389). فرایند مدیریت دانش تخصصی- کاربردی در حلقه تحقیقات، ترویج و بهره برداران( مطالعه موردی: بخش کشاورزی استان یزد). نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی(علوم و صنایع کشاورزی)، جلد24، شماره 4، صص 490-479.
شریف، ع. (1387).کاربرد هستی شناسی‌ها در نظام مدیریت دانش. فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی، جلد 11، شماره3. صص97-116.
صفدریان، س.، و تحسری، ع. (1390). بررسی نقش مدیریت دانش بر سیستمهای تولیدی در کلاس جهانی (موردکاوی: کارخانجات تولید کننده قطعات خودرو وابسته به گروه سایپا). مجله فروغ تدبیر، سال هشتم، شماره 18، صص25-32.
قادری، ر.، هادیانی، ز.، محمدی، ک.، و ابوبکری، ط. (1390). استراتژیهای برنامهریزی منطقهای گردشگری با استفاده از تکنیک SWOT (مطالعه موردی: شهرستان پیرانشهر). فصلنامه برنامهریزی منطقهای، سال اول، شماره 1، صص 40-27.
قنبری، س.، و اسکندری، ا. (1391). بررسی رابطه بین رهبری دانش با مدیریت سرمایه فکری. مدیریت دولتی، دوره 4، شماره4، صص112-89.
کاظمی، م.، اسماعیلی، م. ر.، و بیگیفیروزی، ا. ی. (1392). تدوین و انتخاب استراتژی توسعهی گردشگری استان لرستان بر اساس تحلیل SWOT و ماتریس برنامهریزی کمی. فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 32، صص 60-47.
کریمی گوغری، ح.، ساداتی، س. ا.، رضوانفر، ا.، و حجازی، س.ی. (1391). تحلیل اثر عدالت سازمانی بر عملکرد وظیفه‌ای و زمینه‌ای کارشناسان ترویج. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، جلد 8، شماره 2، صص. 32-19.
گاندی، ا. (1384). مدیریت دانش و خدمات مرجع در کتابخانه ها. ترجمه: مریم صراف زاده و افسانه حاضری بغداد آباد، مجله الکترونیکی مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران، شماره 4، دوره 4.
محمدی مقدم، ی.، و قربانی زاده، و. ا. (1391). الگوی مدیریت دانش در سازمان ناجا. مجله مطالعات مدیریت انتظامی، سال هفتم، شماره 3، صص 345-328.
مولائی هشجین، ن.، و پوررمضان، ع. (1392). راهکارهایتوسعهگردشگریدرناحیهاشکوراتگیلانبااستفادهازمدلتحلیلیSWOT. فصلنامهفضایگردشگری،سالدوم،شماره 8، صص 35-15.
Anand, G., Ward, P. T., and Tatikonda, M. V. (2010). Role of explicit and tacit knowledge in Six Sigma projects: An empirical examination of differential project success. Journal of Operations Management, 28(4), 303-315.
Demchig, B. (2015). Knowledge management capability level assessment of the higher education institutions: Case study from Mongolia. Procedia Social and Behavioral Sciences, 174, 3633-3640.
Ghorbani, A., Raufirad, V,. Rafiaani, P., and Azadi, H. (2015). Ecotourism sustainable development strategies using SWOT and QSPM model: A case study of Kaji Namakzar Wetland, South Khorasan Province, Iran. Tourism Management Perspectives, 16, 290-297.
Hamid, S., and Nayan, J. M. (2005). Preliminary study of knowledge management in a library: A case study of the National Library of Malaysia. Proceedings of International Conference on Libraries, Penang, March, Malaysia.
Hamid, S., Norman, A. A., Bakar, Z. A., and Nayan, J. M. (2007). NLM Knowledge Bank: A framework of managing knowledge in the National Library of Malaysia. Proceedings of the International Conference on Libraries, Information and Society (ICOLIS), Petaling Jaya, Malaysia, 26-27 June.
Holsapple, C.W., and Joshi, K.D.(2000). An investigation of factors that influence the management of knowledge in organizations. Journal of Strategic Information Systems, 9,235-261.
Houben, G., Lenie, K., and Vanhoof, K. (1999). A knowledge-based SWOT-analysis system as an instrument for strategic planning in small and medium sized enterprises. Decision Support Systems, 26(2), 125-135.
Koskinen, K. U., and Vanharanta, H. (2002). The role of tacit knowledge in innovation processes of small technology companies. International Journal of Production Economics, 80(1), 57-64.
Okunoye, A., and Bertaux, N. (2006). KAFRA: A context-aware framework of knowledge management in global diversity. International Journal of Knowledge Management, 2(2), 26-45.
Pesonen, H. L., and Horn, S. (2014). Evaluating the climate SWOT as a tool for defining climate strategies for business. Journal of Cleaner Production, 64, 562-571.
Zack, M. H. (2002). Developing a knowledge strategy. In: Chun Wei Choo and Nick Bontis (Eds.) (2002). The Strategic Management of Intellectual Capital and Organizational Knowledge: A Collection of Readings. Oxford University Press, pp. 255-276.
قوت، ضعف، فرصت، تهدید
در عالم سیاست و در عرصه امور اجرایی، بسیار می‌شنویم که مدیران سخن از تبدیل تهدیدها به فرصتها و نقاط ضعف به نقاط قوت بر زبان می‌آورند. چنین جملاتی ساده است ولی عمل به آنها مستلزم رعایت قواعد خاصی است.
در عالم سیاست و در عرصه امور اجرایی، بسیار می‌شنویم که مدیران سخن از تبدیل تهدیدها به فرصتها و نقاط ضعف به نقاط قوت بر زبان می‌آورند. گفتن چنین جملاتی ساده است ولی عمل به آنها مستلزم رعایت قواعد خاصی است. یکی از این قواعد را می‌توان منوط به اجرای تحلیل SWOT دانست. متن حاضر، کوششی در معرفی تحلیل SWOT در عرصه اقتصادی است. ولی با اندکی تلاش می‌توان تمامی آنچه آمده است را به عالم سیاست و دیپلماسی نیز تعمیم داد.
تجزیه و تحلیل SWOT (معادل ماتریس SWOT) یک روش منسجم برنامهریزی است که به منظور بررسی نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدها در مورد یک پروژه یا سرمایه‌گذاری یا کسبوکار مورد استفاده قرار می‌گیرد. تجزیه و تحلیل SWOT همچنین می‌تواند برای تولید یک محصول یا حتی برای استفاده‌های شخصی یا صنعت انجام گیرد. این شامل تعیین هدف سرمایه‌گذاری یا راه‌اندازی آن کسبوکار یا پروژه و شناسایی عوامل داخلی و خارجی است که ممکن است مطلوب یا نامطلوب باشد. مبدع این روش آلبرت هامفری است که کنوانسیونی را در موسسه تحقیقاتی استنفورد در دهه 1960 هدایت می‌کرد. او درجه‌ای را که محیط داخلی بنگاه با محیط خارجی بنگاه متناسب باشد با مفهومی به نام «تناسب استراتژیک» تعریف کرد. تنظیم اهداف باید پس از آنالیزهای SWOT انجام شود، این موجب می‌شود اهداف دست‌یافتنی یا اهداف کوتاه‌مدت برای سازمان تعیین شوند.
نقاط قوت: ویژگی‌های کسبوکار یا پروژه که نسبت به کارهای مشابه برتری دارد.
نقاط ضعف: ویژگی‌های کسبوکار که گروه را نسبت به گروه مشابه در وضعیت ضعف قرار می‌دهد.
فرصتها: عناصری که پروژه می‌تواند به نفع خودش از آنها بهره‌برداری کند.
تهدیدها: عناصری در محیط که می‌تواند برای کسبوکار یا پروژه ایجاد مشکل کند.
شناسایی SWOTها مهم است زیرا آنها می‌توانند برای رسیدن به اهداف در قدم‌های بعدی کمک کنند. ابتدا تصمیم‌گیرندگان باید با توجه به SWOT در نظر بگیرند که آیا هدف قابل دسترسی است. اگر هدف قابل دسترسی نیست هدف‌های متفاوت دیگری باید انتخاب شوند و این پروسه همین طور ادامه می‌یابد.
استفاده‌کنندگان از آنالیزهای SWOT باید سوال‌ها و جواب‌هایی را انجام دهند تا برای هر دسته (نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصتها و تهدیدها) اطلاعات و جواب‌های بامعنایی بیابند تا آنالیزهایشان مفید باشد و به مزیت رقابتی خود دست یابند.
تطبیق و تبدیل
یکی از راه‌های استفاده از SWOT تطبیق و تبدیل است. به این صورت که برای دستیابی به مزیت رقابتی از تطبیق نقاط قوت با فرصتها استفاده می‌کنند. به عبارت دیگر نقاط قوت را به فرصت برای بنگاه تبدیل می‌کنند. یکی از راه‌های تبدیل، پیدا کردن بازارهای جدید است. اگر شرکت یا بنگاهی نمی‌تواند این نقاط ضعف را به قوت تبدیل کند بهترین راه این است که آنها را به حداقل برساند یا از تهدیدها اجتناب کند.
عوامل داخلی و خارجی
هدف تحلیل‌های SWOT، شناسایی عوامل کلیدی داخلی و خارجی است که برای دستیابی به یک هدف مهم دیده می‌شود. این عوامل از زنجیره ارزش منحصر به همان شرکت بیرون می‌آیند. گروه‌های تحلیل SWOT قطعه‌های کلیدی اطلاعات را به دو بخش اصلی تجزیه کرده‌اند.
عوامل خارجی: فرصتها و تهدیدهای محیطی
عوامل داخلی: نقاط قوت و ضعف داخلی سازمان
تجزیه و تحلیل ممکن است عوامل داخلی را به عنوان نقاط قوت یا به عنوان نقاط ضعف نشان دهد و به این علت، اثرگذاری آنها بر اهداف سازمان است. چیزی که ممکن است به عنوان نقطه قوت ارائه شود ممکن است برای دستیابی به هدف دیگری نقطه ضعف باشد. علاوه بر اینها چیزهای مهم دیگری هم هستند از جمله پرسنل، امور مالی، قابلیت‌های تولید و. عوامل خارجی شامل اقتصاد کلان، تغییرات تکنولوژیک، قوانین و تغییرات اجتماعی و فرهنگی و همچنین تغییرات در بازار یا در موقعیت رقابتی است که اغلب اینها در قالب یک ماتریس معرفی شده‌اند.
تجزیه و تحلیل SWOT فقط یک روش طبقه‌بندی است و دارای نقاط ضعف خاص خود است. برای مثال ممکن است کاربرانش را به جمع‌آوری و گردآوری لیستی سوق دهد به جای آنکه آنها را به فکر کردن به عوامل مهم واقعی که در رسیدن به اهداف مهم هستند، تشویق کند. همچنین این لیست را بدون اولویتبندی مشخص و نکته‌سنجی ارائه می‌کند که برای مثال ممکن است فرصت‌های کوچک و تهدیدهای بزرگ را تعدیل کند.
اهمیت SWOTها به تنهایی با ارزش استراتژی که تولید می‌کنند نشان داده خواهد شد. SWOTای که استراتژیهای با ارزش تولید می‌کند اهمیت زیادی دارد. آیتمی که استراتژی ارائه ندهد ارزشی نخواهد داشت.
مورد استفاده
سودمندی تجزیه و تحلیل SWOT به سودآوری سازمان محدود نمی‌شود. این تحلیل‌ها در هر موقعیت تصمیم‌گیری که زمان محدودی دارد می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
نقدها
برخی از یافته‌های منون و دیگر همکارانش (1999) نشان می‌دهد SWOT ممکن است عملکرد آسیب‌رساننده داشته باشد. در نتیجه تجزیه و تحلیل‌های مکمل دیگری پیشنهاد شده‌اند، مانند ماتریس سهم رشد.
برنامهریزی همکارانه
به عنوان بخشی از توسعه استراتژی‌ها و برنامه‌ریزی‌ها برای فعال کردن سازمان برای رسیدن به هدف‌هایش، سازمان باید یک فرآیند سیستماتیک و دقیق را شناسایی و با برنامهریزی آن را اجرا کند.
تنظیم اهداف: تعریف آنچه سازمان درصدد رسیدن به آن است.
بررسی محیطی: ارزیابی داخلی SWOT سازمان و نیاز به یک ارزیابی از وضعیت موجود و همچنین نمونه کارها و خدمات و تجزیه و تحلیل چرخه عمر محصولات و خدمات است.
تجزیه و تحلیل استراتژیهای موجود: این بخش ارتباط نتایج ارزیابی‌های داخلی و خارجی را مشخص می‌کند که البته ممکن است شکافی هم بین این بخش و بررسی‌های محیطی موجود باشد.
مسائل استراتژیک: که به عنوان کلیدی در توسعه طرح یک سازمان محسوب می‌شوند.
توسعه استراتژیهای جدید/تجدیدنظر شده: ارائه تحلیلی نوین از مسائل و تغییر اهداف در صورت نیاز
ایجاد عوامل کلیدی موفقیت: دستیابی به اهداف و اجرای استراتژی آماده‌سازی عملیاتی، منابع، طرح‌ها و پروژها برای اجرای استراتژی
نتایج دیده‌بانی: نقشه‌برداری از طرح‌ها و اقدامات اصلاحی که ممکن است به اصلاح اهداف و استراتژی منجر شود.
تحلیل کاربردی تکنیک SWOT ؛ روشی برای تدوین استراتژی های سازمانی
تحلیل SWOT ابزاری کارآمد برای شناسایی شرایط محیطی و توانایی‌های درون‌سازمانی است. اساس و پایه این ابزار کارآمد در مدیریت استراتژیک و همین‌طور بازاریابی، شناخت محیط پیرامونی سازمان است. حروف SWOT که آن را به شکل‌های دیگر مثل TOWS هم می‌نویسند، ابتدای کلمات Sterngth به معنای قوت، Weakness به معنای ضعف، Opportunity به معنای فرصت و Threat به معنای تهدید است.
یک سیستم همواره تحت تأثیر یک سری عوامل درون‌سیستمی و برون‌سیستمی می‌باشد که در این میان برنامهریزی بلندمدت یا استراتژیک یک سیستم متأثر از فرایند تعامل آن عوامل درونی با محیط بیرونی است و بنابراین پیش‌بینی وضع آینده نقشی اساسی در فرایند موفقیت سیستم دارد. تجزیه و تحلیل SWOT یکی از ابزارهای راهبردی تطابق قوت و ضعف درون‌سیستمی با فرصت‌های برون‌سیستمی است. تجزیه و تحلیل SWOT، تحلیلی منظم برای شناسایی این عوامل و تدوین برنامه بلندمدت که بهترین تطابق بین آنها را ایجاد نماید، ارائه می‌دهد. از این دیدگاه این الگو یک برنامهریزی بلندمدت است که قوتها و فرصتها را به حداکثر و ضعف‌ها و تهدیدها را به حداقل ممکن می‌رساند. مدل SWOT، برای کلیه سازمانها، اعم از دولتی و خصوصی در شرایط رقابتی و غیررقابتی برای کلیه سطوح ملی صنعت، سازمان، برای پیشنهاد راهکارهای بقا و تعامل با عوامل محیطی و در نهایت برای تهیه برنامه‌های بلندمدت، کاربرد جدی دارد.
۱- شناخت و تحلیل محیط داخلی و خارجی
مجموعه فعالیت‌های یک سیستم در بستر دو محیط داخلی و خارجی آن انجام می‌شود. شناخت صحیح عوامل تأثیرگذار محیط، تیم برنامهریزی را در یافتن راهبردهایی که شرکت را متحول سازد کمک خواهد کرد. معمولاً شرایطی که بر سیستم احاطه داشته و بر آن تاثیر می‌گذارد از نظر نحوه تاثیرگذاری به دو دسته تقسیم می‌شوند:
الف- آن‌هایی که به طور مستقیم و از درون سازمان تأثیر دارند.
ب- آن‌هایی که در سطح کلان و از بیرون سازمان اثر می‌گذارند.
الف: عوامل داخلی
عواملی هستند که در درون سیستم وجود داشته و از نظر اداری و رسمی تحت کنترل سیستم می‌باشند. و دربردارنده این سوالات هستند: الف- نقاط قوت داخلی ما چه هستند؟ ب- ضعف‌های عمده داخلی ما چه هستند؟
ب: عوامل خارجی
عواملی هستند که خارج از کنترل سیستم بوده، ولیکن به طور مستقیم و غیر مستقیم بر عملکرد آن تأثیر می‌گذارند. و دربردارنده این سوالات هستند: الف- چه فرصت‌های محیطی عمده‌ای برای ما وجود دارد؟ ب- با چه تهدیدات عمده خارجی مواجه هستیم؟
۲- طریقه دستیابی به استراتژی از راه ماتریس SWOT
ماتریس SWOT یکی از ابزارهای مهمی است که مدیران بدان وسیله اطلاعات را مقایسه و می‌توانند با استفاده از آن چهار نوع استراتژی ارائه نماید.
استراتژیهای SO، استراتژیهای WO، استراتژیهای ST، استراتژیهای WT
جدول زیر مثالی از کاربرد SWOT است.
مثالی دیگر از شرکت سینمایی سینپلکس اودئون که استراتژی های خود را با استفاده از جدول SWOT به دست آورده است.
در نهایت باید گفت برای ساختن یک ماتریس SWOT بایستی ۸ مرحله طی شود.
- فهرستی از نقاط قوت داخلی و عمده سازمان تهیه کنید.
- فهرستی از نقاط عمده ضعف داخلی سازمان تهیه کنید
- فهرستی از فرصت های عمده ای که در محیط خارجی سازمان وجود دارد تهیه کنید.
- فهرستی از تهدیدات عمده ای که در محیط خارجی سازمان وجود دارد تهیه کنید.
- نقاط قوت داخلی و فرصت های خارجی را با هم مقایسه کنید و نتیجه را در خانه مربوطه در گروه ” استراتژیهای SO بنویسید.
- نقاط ضعف داخلی و فرصت های خارجی را با هم مقایسه کنید و نتیجه را در خانه مربوطه در گروه ” استراتژیهای WO بنویسید.
- نقاط قوت داخلی و تهدیدات خارجی را با هم اهمیت تحلیل SWOT مقایسه کنید و نتیجه را در خانه مربوطه در گروه” استراتژیهای ST بنویسید.
- نقاط ضعف داخلی و تهدیدات خارجی را با هم مقایسه کنید و نتیجه را در خانه مربوطه در گروه ” استراتژیهای WT بنویسید.
در واقع گام های چهارگانه زیر برای رسیدن به جدول بالا بایستی برداشته شود.
گام اول: تکمیل جدول مربوط به نقاط قوت سازمان
لطفاً پس از تفکر در مورد نقاط قوت سازمان حدود ۷ مورد از نقطه قوتهایی که درسازمان وجود دارد را در جدول نوشته و سپس اهمیت آنها را تعیین نمائید
گام دوم: تکمیل جدول مربوط به نقاط ضعف سازمان
لطفاً پس از تفکر در مورد نقاط ضعف سازمان حدود ۷ مورد از نقطه ضعف هایی که در سازمان وجود دارد را در جدول نوشته و سپس اهمیت آنها را تعیین نمائید
گام سوم: تکمیل جدول مربوط به فرصت های سازمان
لطفاً پس از تفکر در مورد فرصت های خارجی پیش روی سازمان حدود ۷ مورد از آن ها را در جدول نوشته و سپس اهمیت آنها را تعیین نمائید
گام چهارم: تکمیل جدول مربوط به تهدیدات سازمان
لطفاً پس از تفکر در مورد تهدیدات خارجی پیش روی سازمان حدود ۷ مورد از آن ها را در جدول نوشته و سپس اهمیت آنها را تعیین نمائید
در نهایت اطلاعات مربوط به جداول بالا بایستی در ماتریس زیر قرار داده شود.
[۱] برخی از مطالب این قسمت برگرفته از شرکت بازرسی مهندسی و صنعتی ایران می‌باشد
آنالیز SWOT یا ماتریس SWOT
تأثیر آنالیز SWOT در کسبوکار
آنالیز SWOT چیست و چه تأثیری در کسبوکار می‌تواند داشته باشد؟ اگر به مباحث مدیریتی علاقه داشته باشید و یا اتفاقی گذرتان به کتاب‌ها یا مقالات مدیریت و خصوصاً حوزه مدیریت استراتژیک افتاده باشد، احتمالاً نام آنالیز SWOT یا ماتریس SWOT برایتان چندان ناآشنا نیست. در اینجا به معرفی آنالیز SWOT پرداخته و تأثیر حیاتی آن در کسبوکار را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
ماتریس SWOT
SWOT اساساً یک ماتریس است که از چهار مؤلفه اصلی تشکیل شده است. در واقع هر یک از حروفِ این عبارت، نماینده‌ی نخستین حرفِ عوامل چهارگانه آن است. در اینجا S ، W ، O و T به ترتیب مُعرفِ نقاط قوت ( Strengths )، نقاط ضعف ( Weaknesses )، فرصتها ( Opportunities ) و تهدیدها ( Threats ) هستند. اما فلسفه این نام‌گذاری چیست و اساساً چرا آنالیز ماتریس SWOT در کسبوکار اهمیت زیادی دارد؟
می‌دانیم که عملکرد یک سازمان به عوامل مختلفی بستگی دارد. در محیط متلاطم امروز هر سازمان ناگزیر است که پیش از برنامهریزی جهت اخذ تصمیمات استراتژیک، اِشرافی همه‌جانبه بر عواملی داشته باشد که بر عملکرد آن تأثیر می‌گذارند. در ماتریس SWOT ، این عوامل به دو بخش یعنی عوامل درونی و عوامل بیرونی تقسیم شده‌اند. عوامل درونی همان نقاط ضعف و قوت سازمان هستند. ماهیت این عوامل به‌گونه‌ای است که سازمان می‌تواند مستقیماً بر آنها اثرگذار باشد. به عبارتی تحت کنترل سازمان قرار دارند و از ماهیت خودِ سازمان نشأت می‌گیرند که می‌توان با اجرای یک آنالیز همه‌جانبه و شناسایی آنها، در صدد تقویت نقاط قوت و رفع نقاط ضعف برآمد. برای این منظور به‌عنوان مدیر یک سازمان باید در صدد یافتن پاسخ برای دو پرسش اساسی باشد:
- چه کاری را بهتر از رقبا می‌توانید انجام دهید؟ یا واجد چه ویژگی‌ها یا دارایی‌های ارزشمندی نسبت به آنها هستید؟
- برای رسیدن به سطح رقبا در زمینه‌هایی که در آن ضعف دارید، چه کارهایی باید انجام شود؟
اما عوامل دسته دوم در ماتریس SWOT ، یعنی فرصتها و تهدیدها، دلیل خارجی داشته و منشأ بروز آنها همان محیطی است که سازمان در آن فعالیت می‌کند. با افزایش پیچیدگی فضای کسبوکار و مشخصاً محیطِ رقابت، سازمانها دائماً با شرایطی مواجه می‌شوند که می‌توانند به‌طور بالقوه مثبت یا منفی تلقی شوند. در واقع در این حالت، سازمان کنترل مستقیمی بر آنها نداشته و صرفاً باید با اتخاذ رویکرد مناسب، عملکردی از خود ارائه دهد که بتواند در عین استفاده حداکثری از فرصتها، از عوامل تهدید اجتناب کند و آسیب‌پذیری‌اش را در قبال آنها به حداقل برساند. برای این منظور باید عوامل اساسی محیطی یعنی عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فناوری، محیطی و قانونی را مورد رصد و پایش دائمی قرار دهیم. زیرا با بروز حتی یک تغییر عمده در هر یک از عوامل مذکور، ممکن است یک فرصت جذاب یا یک تهدید دهشتناک مقابلتان قد علم کند!
مزایای آنالیز SWOT در کسبوکار
آنالیز SWOT به دلیل مزایای زیادی که دارد در حوزه تجارت و کسبوکار از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. برخی از مهم‌ترین مزایای آنالیز SWOT عبارت‌اند از:
- یک رویکرد عملی بوده و اِعمال آن نسبتاً آسان است.
- واضح و قابل‌درک است.
- بر آن دسته از عوامل درونی و بیرونی و در عین حال کلیدی تمرکز می‌کند که سازمان را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
- در شناسایی اهداف آتی به سازمان کمک می‌نماید.
- رویکرد تحلیلی را در سازمان تقویت می‌کند.
یک نکته مهم!
همان‌طور که گفته شد آنالیز SWOT از طریق تحلیل عوامل چهارگانه می‌تواند در اخذ تصمیمات مهم و استراتژیک یاری‌رسان باشد. البته اهمیت آنالیز SWOT صرفاً محدود به مباحث مدیریتی و سازمانی نیست بلکه هر کسی مثل صاحب یک کسبوکار کوچک نیز می‌تواند از این ابزار برای پیشرفت و رونق تجاری خود استفاده مؤثری داشته باشد. نکته مهمی که در این بین نباید مغفول واقع شود این است که بررسی هر یک از عوامل ماتریس SWOT نباید به‌طور مجزا صورت بگیرد. آنالیز SWOT یک آنالیز پویا و تعاملی است که در اتخاذ آن هر عامل باید با توجه به رابطه‌اش با کل ماتریس و اجزای دیگر آن تعیین شود. این امر کمک می‌کند که به‌جای ایجاد یک فهرست بلندبالا و احتمالاً غیرکاربردی به یک فهرست مختصر، مفید و کاربردی دست پیدا کنید. در این صورت ماتریسِ حاصل، عزم، دل‌بستگی و تعهدتان را برمی‌انگیزد و هرگز از بررسی یک فهرست شلوغ، فکر فرار به سرتان نمی‌زند!
و اما.
در آنالیز SWOT ، تولید محتوا یکی از اساسی‌ترین نقاط قوت کسب‌وکارهای امروزی محسوب می‌شود و شاید اغراق نباشد اگر بگوییم که تولید محتوا، قلب تپنده کسب‌وکارهای الکترونیک در فضای وب است. تیم متخصص و مجرب شتاب مارکتینگ آمادگی کامل دارد که در زمینه تقویت همه‌جانبه این مؤلفه حیاتی کسب‌وکارتان، خدماتی برتر را در حوزه سئو به شما وبمسترهای گرامی ارائه نماید.
ماتریس SWOT چیست و چگونه می‌توان آن را به کار اهمیت تحلیل SWOT گرفت؟
ابزار SWOT یا سوآت به‌طور خلاصه فرصتها و تهدیدات محیط خارج از مرزهای سازمان را در تقابل با نقاط قوت و ضعف داخلی بررسی می‌کند؛ بنابراین برای ارزیابی تناسب میان سازمان با محیط و زمینه‌ای که در آن کار می‌کند، عالی است. فرضیه‌ای وجود دارد مبنی بر اینکه هر سازمانی که تناسب بیشتری با محیط فعالیتش داشته باشد، نسبت به سازمان‌هایی که فاقد تناسب هستند، شانس بقای بیشتری دارد. درواقع داشتن خلاصه‌ای از فرصتها، تهدیدات، نقاط قوت و نقاط ضعف اساسی، تأثیر به سزایی در توسعه استراتژی سازمان خواهد داشت، بنابراین آشنایی با این ابزار مهم است.
معمولاً یکی از سنجه‌هایی که می‌توان از طریق آن اعتبار و کارآمدی ابزاری را سنجید، مقبولیت در بین سازمانها و بنگاه‌های تجاری است، آمارها در این زمینه از اقبال نسبت به ماتریس SWOT حاکی هستند:
- SWOT (سوآت) مشهورترین ابزار استراتژیک در بین شرکت‌های موجود در لیست آی اِی اِم (شاخصی در بورس لندن) است به‌طوری‌که تقریباً ۸۰% از شرکت‌های حاضر در این فهرست، از این ابزار بهره برده‌اند و این ماتریس رتبه اول را در بین ابزارهای مورد استفاده این شرکت‌ها دارد.
- ماتریس SWOT بر اساس مطالعه آستون محبوب‌ترین ابزار استراتژیک به شمار می‌رود و توسط ۶۵% از شرکت‌هایی که در این مطالعه بررسی شده‌اند، مورد استفاده قرار گرفته است.
- این ابزار در چین پس از ابزار PEST (تحلیل عوامل سیاسی-اقتصادی-اجتماعی و تکنولوژیک) رتبه دوم مقبولیت را کسب کرده است.
- مطالعات دیگری نیز از SWOT به عنوان پرکاربردترین ابزار استراتژی در کشورهایی همچون استرالیا، نیوزلند، مالزی، سنگاپور، انگلستان و فنلاند نام برده‌اند.
با وجود مقبولیت SWOT، یافته‌های آی اِی اِم نشان می‌دهد این ابزار حد متوسطی از ارزش درک شده را داراست و در پیادهسازی و اجرا هم رتبه پایینی را به خود اختصاص می‌دهد، لذا افراد در استفاده از نتایج این ماتریس دچار سردرگمی می‌شوند. علاوه بر این، مخالفان این روش اذعان دارند که این ابزار به‌شدت سطحی‌نگر است. در ادامه با سیر تاریخی تولد این ابزار آشنا می‌شویم و در مورد چگونگی استفاده از آن توضیحاتی را ارائه می‌کنیم.
مروری بر زمینه تاریخی و سیر توسعه ای ماتریس SWOT
پیش‌زمینه تاریخی این ابزار چندان شفاف و منسجم نیست. برخی از مشخصه‌های ماتریس SWOT به مدرسه کسبوکار هاروارد و کتاب سیاست‌های کسبوکار نوشته اندروز، گات، لرند و کریستینسن بازمی‌گردد. با این حال در این کتاب تنها به فرصتها، خطرات، محیط و مشکلات اشاره شده است و مرجع آن نیز سخنرانی پروفسور کنت اندروز است. دیدگاهی دیگر آن است که SWOT از پژوهش استنفورد به سرپرستی آلبرت همفری در سال ۱۹۶۰ مشتق شده است. تا سال ۱۹۶۰ هر شرکتی یک «مدیر برنامهریزی شرکتی» داشت و «انجمن برنامهریزی بلندمدت شرکتی» در آمریکا شکل گرفته بود اما مشکلی وجود داشت. در این مطالعه شرکت‌های موجود در لیست فورچون ۵۰۰ مورد بررسی قرار گرفتند تا مشخص شود چرا برنامه‌ریزی‌های سازمانی اغلب بین مراحل طراحی و اجرا شکست می‌خورند و چگونه می‌توان با این موضوع مقابله کرد. بر اساس یافته‌های یک پژوهش، یک «زنجیره منطقی هشت‌گانه» به‌عنوان یک نظام جدید معرفی شد. دو مرحله اول این زنجیره بر درک درست ارزش‌های شرکت و توان ارزیابی مناسب از موقعیت کسبوکار متمرکز بود. با توجه به اینکه توسعه یک متدولوژی برای تعیین ارزش‌ها کاری دشوار بود، تیم پژوهشگران تصمیم گرفت تا بر سنجش و ارزیابی آنها تمرکز کند و این را مورد ارزیابی قرار دهد که چه چیزی برای حال و آینده شرکت خوب یا بد تلقی می‌شود. وقتی از خوب بودن چیزی در زمان حال و شرایط فعلی حرف می‌زنیم یعنی اوضاع «رضایت‌بخش» است. خوب بودن در آینده یعنی با «فرصتها» سروکار داریم. این در حالی است که بد بودن چیزی در زمان حال از وجود نوعی «کاستی و کمبود» حکایت داشت و بد بودن مقوله‌ای در آینده نشان‌دهنده وجود «تهدید» برای شرکت بود. این تجزیه تحلیل با نام اختصاری SOFT (متشکل اهمیت تحلیل SWOT از حروف اول کلمات Satisfaction، Opportunity، Fault و Threat) شناخته شد. این ابزار در سال ۱۹۶۴ در کنفرانسی در زوریخ ارائه شد. چند نفر از اعضای این تیم پژوهشی، چارچوب را تغییر دادند و به جای «کاستی» از عبارت «نقطه‌ضعف» استفاده کردند و در نتیجه SWOT متولد شد.
دیدگاه شما